>Türkiye'de kuduz vakalarının %90’ı köpeklerden bulaşır. Kuduz hastalığının engellenmesinde erken müdahale hayati öneme sahiptir. Kuduz bulaşması olasılığı bulunan bireylerin mutlaka doktora başvurması ve en kısa zamanda kuduz aşısı yaptırması gerekir. Aksi takdirde kuduz hastalığı geliştikten ve belirtiler başladıktan sonra tedavisi mümkün değildir, hastaların neredeyse tamamı yaşamını yitirir. Peki, kuduz nasıl bulaşır? Kuduz aşısı ne zaman yaptırılmalıdır? Detaylar yazımızda.
Kuduz, genel olarak hasta hayvanların ısırması sonucu tükürüğünden, yani salyasından insanlara bulaşarak beyin iltihaplanmasına yol açan ölümcül bir virüs hastalığıdır. Genellikle ısırma ile insanlara geçer. Ülkemizde kuduzu bulaştırma olasılığı en yüksek hayvanlar arasında at, eşek, inek, keçi, kedi ve köpek gibi evcil hayvanlar ile ayı, çakal, domuz, kirpi, kokarca, köstebek, kurt, tilki, sansar, yarasa gibi yabani hayvanlar bulunur. Ancak kuduz vakalarının %90’ı köpeklerden bulaşır. Kuduz hastalığının engellenmesinde erken müdahale hayati öneme sahiptir. Köpek, kedi gibi hayvanlar tarafından ısırılan veya tırmalanan bireylerin mutlaka doktora başvurması ve en kısa zamanda kuduz aşısı yaptırması gerekir. Aksi takdirde kuduz hastalığı geliştikten ve belirtiler başladıktan sonra tedavisi mümkün değildir, hastaların neredeyse tamamı yaşamını yitirir.
Kuduz virüsünün iki türü bulunur.
Öfkeli kuduz hastalığı: Öfkeli kuduz hastalığı olan kişilerde, hiperaktif ve düzensiz davranışlar görülür. Ayrıca uykusuzluk, endişe, bilinç bulanıklığı, ağızda aşırı tükürük ve köpürme belirtileri de meydana gelir.
Felçli kuduz hastalığı: Kuduz hastalığının bu türünün gelişmesi daha uzun sürer. Kuduz olan kişiler yavaşça felç olduktan sonra komaya girerek ne yazık ki yaşamlarını yitirirler. Dünya Sağlık Örgütü'nün verilerine istinaden insan kuduz vakalarının birçoğu felçli kuduz türünde görülür.
Kuduz enfeksiyonuna kuduz virüsü sebep olur. Kuduz virüsü ise enfekte olmuş canlıların tükürüğü ile yayılır. Herhangi bir memeli, yani yavrusunu emziren hayvanların tamamı kuduz virüsünü farklı türlere bulaştırabilir. Hasta hayvanlar, başka bir hayvanı veya kişiyi ısırarak virüsü bulaştırabilir.
Daha nadiren ise enfekte olmuş tükürük salgısı, ağız veya gözler gibi mukoza zarlarının olduğu dokulara ya da açık bir yara ile temas ettiğinde kuduz virüsü yayılabilir. Bu durum enfekte bir hayvanın kişinin derisinde açık olan küçük bir kesiği yalaması halinde dahi gerçekleşebilir. Isırmanın haricinde pençeleme ya da tırmalama gibi yaralanmalar da kuduz virüsünün bulaşmasına yol açabilir.
Çok nadiren virüsün doku ve organ nakli alan kişilere enfekte olmuş bir organ ile taşındığı görülmüştür. Ayrıca kuduz bir hayvanın etinin veya sütünün çiğ olarak tüketilmesi de kuduz bulaşmasına yol açabilir.
Bazı etkenler kuduz hastalığına yakalanma riskini artırabilir. Örneğin; Afrika ve Güneydoğu Asya ülkeleri dahil olmak üzere kuduzun daha yaygın olduğu gelişmekte olan ülkelerde seyahat edilmesi veya yaşanması bu riski yükseltir. Yanı sıra laboratuvarda kuduz virüsü ile çalışma yapılması, tanınmayan hayvanlar ile yakın temasta kurulması ve kuduz virüsünün beyne hızlı bir şekilde ulaşmasına neden olabilecek baş veya boyun yaraları da bulunur.
Enfekte bir hayvan tarafından ısırılan ve kuduz virüsü bulaşan kişide ilk belirtiler gribe çok benzeyebilir. Bu semptomlar günlerce sürebilir. Kuduz hastalığının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Herhangi bir hayvan tarafından ısırılan kişiler, her şartta hayvanın kuduz olması riskini göz önüne alarak acil tıbbi yardım almalıdır. Kişinin yaralarına ve olayın meydana geldiği duruma göre, tıbbi yardımı sağlayan uzman kuduzun engellenmesi için uygun tedavinin ne kadar süreceğine karar verecektir.
Garantiye almak açısından birey ısırılıp ısırılmadığından emin olmadığı durumlarda da tıbbi yardıma başvurmalıdır. Mesela, uyurken odaya giren bir yarasa veya bir fare kişiyi uyurken de ısırabilir. Böyle durumlarda da kişi kendisinin ısırıldığını var saymalıdır. Aynı şekilde ısırıldığını bildiremeyecek kadar küçük bir çocuk, engelli bir kişi veya evcil bir hayvan da benzeri bir durumda kalırsa onların da ısırıldığı var sayılmalıdır ve acil tıbbi tedavi yapılmalıdır.
Kuduz bir hayvan tarafından ısırılan kişiye kuduz virüsünün bulaşıp bulaşmadı semptomlar meydana gelmeden önce anlaşılmaz. Ancak kuduz belirtilerinin ortaya çıkması, çok geç kalındığı anlamını taşır. Bu yüzden eğer doktor kişinin virüse maruz kalma ihtimalini varsayıyorsa virüsün vücutta yayılmasını engellemek için kuduz aşısı uygulayacaktır.
Ülkemizde bu şekilde bir risk altında bulunan bireylere kuduz aşısı yapılması zorunludur. Ayrıca kuduz aşısına başladıktan sonra, hepsinin yapılması için durumun takip edilmesi de zorunludur.
Kuduz riskinin bulunması halinde yapılacak en etkili önlem aşıdır. Eski yıllarda uygulanan aşıların oldukça fazla yan etkileri bulunuyordu. Buna rağmen koruma gücü düşüktü. Ancak günümüzde insan hücrelerinde üretilen virüslerle oluşturulan aşıların hem koruma gücü yüksek, hem de yok denecek kadara az yan etkisi bulunur.
Aşılama programında ısırılma zamanını 0. gün kabul edilerek 3, 7, 14, 28, ve 90. günlerde birer doz koldan aşı yapılması şeklinde ilerler. Ayrıca;
Bu uygulama türüne başvurulan kurumdaki hekim karar verir. Riskin çok yüksek olduğu vakalarda ise kuduz antiserumları kullanılabilir.
Kuduz aşısı, kuduza yakalanma riski olan kişilerde örneğine veterineler, 3 yılda bir pekiştirme aşısı önerilmektedir. Koruma düzeyi ortalama 3 yıldır. Aşı devlet hastanelerinde, sağlık ocaklarında yapılmaktadır.
Aşının yan etkileri genellikle şu şekildedir:
